در گذشته، تک فرزندها اغلب به‌عنوان کودکانی تنها، لوس و نالایق از نظر اجتماعی تصور می‌شدند؛ اما این روزها ورق برگشته است و به‌دلیل افزایش کودکان تک فرزند، جایگاه آنها در جامعه تغییر کرده است. آمارها نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۵ میلادی در بعضی از جوامع تقریبا ۲۲ درصد کودکان با رسیدن والدین‌شان به انتهای سن باروری تک فرزند باقی ماندند؛ در حالی که این رقم در سال ۱۹۶۷ حدود ۱۱ درصد بوده است. این یافته نشان می‌دهد که تعداد خانواده‌هایی که کودک تک فرزند دارند، رو به افزایش است.
اگرچه تک فرزندی برای بعضی از خانواده‌ها مزایای زیادی دارد، اما می‌تواند با مشکلات و چالش‌های خاصی هم همراه باشد. یک خانواده‌ی کوچک با یک خانواده‌ی پرجمعیت تفاوت‌های چشمگیری دارد، از این‌رو چنین خانواده‌ای ممکن است با مجموعه‌‌ی متفاوتی از مزایا و چالش‌ها روبه‌رو شود. برای اینکه با نحوه‌ی پرورش کودکان تک فرزند آشنا شوید.
فهرست مطالب
- حقایقی درباره کودکان تک فرزند
- بررسی نکات مثبت و منفی تک فرزند بودن
- نحوه رفتار صحیح با کودک تک فرزند چگونه است؟
- توصیه‌های مهم برای تربیت کودک تک فرزند
- سخن پایانی و سوالات متداول
حقایقی درباره کودکان تک فرزند
- کودک تک فرزند تنها کسی است که باید به پدر و مادرش سر بزند پس مسئولیت پذیر خواهد بود.
- اطرافیان همیشه کودک تک فرزند را یک بچه می‌دانند.
- کودکان تک فرزند تنهایی را به خوبی بلدند.
- کودکان تک فرزند علاقه‌ای به تقسیم کردن ندارند.
- بقیه فکر می‌کنند؛ تک فرزندها لوس هستند.
بررسی نکات مثبت و منفی تک فرزند بودن
تک فرزندی و چند فرزندی هریک معایب و مزایایی دارند. در ادامه پس از بررسی نکات منفی و نکات مثبت تک فرزندی، به بررسی نحوه صحیح رفتار با کودک تک فرزند می‌پردازیم:
نکات مثبت تک فرزندی
مطالعات نشان داده است که تک فرزندان مزایایی از جمله پیشرفت، هوش و خلاقیت دارند. به گفته نویسندگان، کودکان تک فرزند همچنین ممکن است روابط بهتری با والدین خود داشته باشند و مشکلات رفتاری کمتری در مدرسه داشته باشند. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله بازی های نوزاد شش ماهه را بخوانید.
نکات منفی تک فرزندی
تنهایی، خودخواهی، مغرور بودن و کمبود توجه از جمله مشکلات تک فرزندی است.
نحوه رفتار صحیح با کودک تک فرزند چگونه است؟
کودکانی که تک فرزند هستند، به دلیل اینکه کانون توجهات قرار می‌گیرند و پدر و مادر می‌خواهند جای برادر و خواهر را برای او پر کنند، ممکن است نتوانند شرایط را به خوبی درک کنند. اما شما به عنوان والدین باید رفتار صحیح را به او یاد دهید و با او درست رفتار کنید تا در زمان ورود فرزند دوم و یا در صورت تک فرزند بودن، بتواند خودش را تطبیق دهد.
پدر و مادر تک فرزندان باید از خود بپرسند در ماه‌ها و سال‌های نخستین زندگی فرزندشان چه کسی الگوی آنها بوده است؟ معلوم است که والدین. اگر خیلی کوچک باشید و بخواهید از بزرگ‌تر و مسن‌تر از خودتان تقلید کنید، خیلی زود فکر می‌کنید که باید کامل باشید.
والدین همان موقع که دارند عاشقانه و با وسواس فراوان بچه‌های کوچک خود را تربیت می‌کنند، بدون اینکه تلاشی بکنند، بذر کمال طلبی را در وجود آنها پاشیده‌اند. کمال طلبان معمولا کار‌ها را برای خود مشکل می‌کنند و همواره زندگی را یک مبارزه، آزمایش و یا مسابقه می‌دانند که مجبورند در آن پیروز شوند. رعایت نکاتی که در ادامه گفته می‌شود، می‌تواند به شما کمک کند که فرزند بهتری را تربیت کنید.
۱. فرزند خود را لوس نکنید
هرگز به فرزند خود اجازه ندهید که برای به دست آوردن امتیاز ویژه‌ای، سرتان را شیره بمالد؛ به او اجازه ندهید که فریبتان دهد تا او را لوس کنید. تربیت صحیح و واقع گرایانه، تربیتی است که ثبات رأی دارد و به خط مشی خود وفادار است و از آن پیروی می‌کند. هرگز به خاطر اشک‌ها و بهانه گیری‌ها و کج خلقی‌های فرزند خود، به او رشوه ندهید.
اگر لازم شد، میتوانید مدتی او را تنها بگذارید و سپس به نزدش بروید و با او در مورد رفتارش صحبت کنید. همیشه پس از تنبیه، کودک خود را نوازش کنید و با او حرف بزنید. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله سرگرمی روزهای قرنطینه را بخوانید.
۲. دوست او باشید
کودک تک فرزند به جز والدین خود دوست و همبازی دیگری ندارد. دوست او باشید و کودک خود را در بازی‌ها همراهی کنید. اجازه ندهید که او حس کند تنهاست و کسی به او اهمیت نمی‌دهد. حتی اگر بعد از چند سال دیگر تک فرزند نبود، به او به اندازۀ کافی توجه کنید تا احساس نکند دیگر برای کسی مهم نیست.
پدر و مادر هر دو می‌بایست زمانی را به بیرون رفتن با فرزندشان اختصاص دهند. کودکان تک فرزند بهتر از هر فرزند دیگری به همنشینی با بزرگسالان پاسخ مثبت می‌دهند و این کار نتیجه خوبی خواهد داشت.
۳. از او نخواهید کامل باشد
از کودک تک فرزند خود نخواهید که کامل باشد. کودک در اولین سال‌های زندگی با الگو قرار دادن والدین، سعی دارد خود را به آنها شبیه کند و کمی به سمت کمال‌طلبی پیش می‌رود. تمایل او برای اینکه پا جای پای پدر و مادر بگذارد، وقتی بیشتر می شود که بیش از حد مورد توجه آنان قرار گیرد و به شدت از او مراقبت شود. والدین می‌خواهند بیش از حد از او محافظت و حمایت کنند و ناخودآگاه او را وادار می‌کنند که هر کاری را می‌تواند و یا شاید نمی‌تواند، انجام دهد.
تک فرزندان، تنها کودکانی هستند که به صورت بزرگسالان کوچک، بزرگ می‌شوند. بخشی از رفتار بزرگ مآبانه آنها این است که مطیع و فرمانبردار قدرتمندان می‌شوند و همواره می‌کوشند تا رضایت پدر و مادر یعنی دو قدرتمند اصلی زندگی را، جلب کنند. شما به عنوان والدین نباید اجازه دهید که چنین اتفاقی رخ دهد.
۴. انعطاف‌پذیر باشید
به جای دستور دادن، به فرزندتان در انجام کار‌ها کمک کنید. به یاد داشته باشید که شما نقش الگو و مدل را برای کودک تک فرزند خود بازی می‌کنید. او خواهر یا برادری ندارد تا به او نگاه کند و از او سرمشق بگیرد.
او مجبور است شما را سرمشق قرار داده و از شما تقلید کند و شما کار مشکلی پیش رو دارید! پس از هر فرصتی استفاده کنید تا به او نشان دهید که یک انسان هستید، کامل و بی‌عیب و نقص نیستید و اگر از انسان خطایی سر بزند، دنیا به آخر نخواهد رسید.
اگر این کار را انجام دهید، به کودک تک فرزند خود کمک شایانی خواهید کرد تا کمتر کمال‌طلب باشد؛ کمال‌طلبی که طوری بزرگ شده که از خود انتظاراتی فرا‌تر از توانایی یک انسان دارد و با این طرز فکر خود را شکنجه می‌دهد.
۵. توضیح بدهید
کودک خود را در جریان امور قرار دهید. اگر تصمیمی می‌گیرید که خلاف میل اوست یا دلیل اتفاقی را متوجه نمی‌شود، در کمال خونسردی برای کودک خود توضیح دهید که چرا فلان تصمیم را گرفتید و چرا باید فلان کار را انجام می‌دادید. اینگونه حس اعتماد بیشتری به شما خواهد داشت.
۶. انتقاد نکنید
وقتی فرزندتان چیزی را برایتان می‌خواند، اگر کلمه‌ای را اشتباه بیان کرد، وسط حرفش ندوید و اشتباه او را تصحیح نکنید. آنها نسبت به انتقاد و اصلاح کار‌هایشان خیلی حساس‌اند. به او فرصت دهید تا خود پی به شتباهش ببرد. تنها زمانی به او کمک کنید که از شما تقاضای کمک بکند.
۷. در تربیت کودک تک فرزند خود واقع‌بین باشید
بسیاری ازکودکان تک فرزند خیلی زود حرف می‌زنند و در سنین پایین موفقیت‌های بزرگی از خود نشان می‌دهند گاهی دانستن اینکه چه رفتارهایی برای سنشان مناسب است دشوار می‌شود.
کودک تک فرزند با رسیدن به ۷ یا ۸ سالگی مثل بزرگسال کوچک به نظر می‌رسد و غالباً فکر می‌کند کودکان دیگر نابالغ‌اند. شما والدین باید سعی کنید انتظارات واقع‌بینانه‌ای از تنها فرزندتان داشته باشید. از خاطر نبرید که او فقط و فقط یک دوره کودکی خواهد داشت و نه بیشتر.
توصیه‌های مهم برای تربیت کودک تک فرزند
۱. کودک را به برقراری ارتباط با دیگران تشویق کنید
به‌دلیل احساس تنهایی، بعضی از کودکان تک فرزند برای خودشان دوستان خیالی می‌سازند یا به اشیای بی‌جان، مانند عروسک‌ها، وابسته می‌شوند. مهم نیست که چقدر به کودک تک فرزند خود توجه می‌کنید. بیشتر اوقات، این کودکان به فردی هم سن و سال خود نیاز دارند تا با او ارتباط برقرار کنند.
به همین دلیل است که کودکان تک فرزند باید از حدود ۱۸ ماهگی به‌طور منظم درگیر فعالیت‌های اجتماعی باشند و با همسالان خود بازی کنند. بهتر است به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنید که کودک هم در خانه‌ی خودتان (جایی که می‌تواند مهارت‌هایی مانند به اشتراک گذاشتن اسباب‌بازی‌ها را بیاموزد) و هم در خانه‌ی دوستانش (جایی که یاد می‌گیرد از قوانین همسالان خود پیروی کند) بازی کند.
۲. با ارائه‌ی مثال کودک را راهنمایی کنید
کودکان تک فرزند درگیری‌ها و رقابت‌های معمول بین خواهرها و برادرها را تجربه نمی‌کنند، بنابراین ممکن است نتوانند به‌خوبی با همسالان خود کنار بیایند. بعضی از رویدادها نظیر باختن در بازی، انتظار برای گرفتن نوبت و شرکت در فعالیت‌های گروهی ممکن است برای کودکان تک فرزند سخت‌تر باشند. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله خانواده از دیدگاه روانشناسی را بخوانید.
برای کمک به موفقیت کودک تک فرزند در موقعیت‌های اجتماعی باید:
- نحوه‌ی به اشتراک گذاشتن وسایل و سازش با دیگران را با مثال به او نشان دهید.
- وقتی کودک رفتار درستی دارد به او پاداش بدهید و در غیر این صورت، او را با عواقب کارش روبه‌رو کنید.
- به کودک این فرصت را بدهید که از آنچه که در روابط خواهرها و برادرها رخ می‌دهد، تقلید کند.
۳. کودک را به خندیدن تشویق کنید
کودکان تک فرزند ممکن است به همه چیز به‌قدری منطقی و عاقلانه فکر کنند که بیش از حد جدی به نظر برسند یا توانایی درک شوخ‌طبعی را از دست بدهند. البته این ویژگی را نمی‌توان به همه‌ی کودکان تک فرزند تعمیم داد و حتی این کودکان هم ممکن است از نظر شخصیتی با هم متفاوت باشند.
اگرچه هیچ راه‌ی مشخصی برای آموزش حس شوخ‌طبعی وجود ندارد، اما شما میتوانید در این زمینه برای فرزندتان الگوی خوبی باشید. برای مثال، از برقراری نظم و انضباط سفت و سخت و ایجاد قوانین خشک در خانه بپرهیزید و به کودک خود لبخند بزنید تا به خندیدن و شوخ‌طبعی ترغیب شود.
۴. به کودک مسئولیت بدهید
تربیت کودک تک فرزند باعث شکل‌گیری یک رابطه‌ی بسیار نزدیک بین او و والدینش می‌شود. به همین دلیل، بعضی از این کودکان برای انجام دادن تکالیف مدرسه، سرگرم شدن یا موارد دیگر بیش از حد به والدین خود وابسته می‌شوند و والدین به‌طور ناخودآگاه این وابستگی را تقویت می‌کنند.
برای کمک به مستقل شدن فرزندتان، بعضی از مسئولیت‌ها نظیر رسیدگی به کارهای خانه را به او بسپارید. کودک تک فرزند باید درست مثل کسی که خواهر و برادر دارد، یاد بگیرد که چگونه خود را مشغول و سرگرم کند. والدین نباید همیشه به دنبال سرگرم کردن فرزند خود باشند.
۵. در مقابل میل به مداخله‌گری مقاومت کنید
همانطور که گفتیم شخصیت همه‌ی کودکان تک فرزند یکسان نیست، اما بسیاری از آنها کمال‌گرا هستند؛ بنابراین اگر در هر کار کوچکی که فرزندتان انجام می‌دهد (مانند مرتب کردن رختخواب یا تمیز کردن کمد) مداخله کنید و آن را دوباره انجام دهید، باعث تقویت عادت‌های کمال‌گرایانه‌ی او می‌شوید.
متخصصان بر این باورند که شما نباید پیوسته در حال اصلاح اعمال و گفتار کودک تک فرزند خود باشید.
۶. حد و مرز تعیین کنید
کودکان تک فرزندی که زمان زیادی از وقت خود را در کنار بزرگسالان می‌گذرانند، اغلب خود را یک بزرگسال تصور می‌کنند که باید حرف و قدرت برابری با سایر بزرگسالان داشته باشد. اگرچه بسیاری از والدین تک فرزند نظر کودک را در بعضی از مسائل خانوادگی جویا می‌شوند، بدیهی است که بسیاری از تصمیمات باید فقط توسط خود شما گرفته شوند.
علاوه بر این، کارشناسان بر لزوم لذت بردن والدین از اوقات فراغت خود بدون حضور کودک تأکید دارند. این امر به بهبود زندگی مشترک زوجین کمک می‌کند. حتی پدر یا مادری هم که به‌تنهایی با فرزندش زندگی می‌کند حق دارد که زمانی را به خودش اختصاص دهد.
۷. واقع‌بین باشید
از آن‌جا که بعضی از تک فرزندها سریع‌تر از سایر کودکان شروع به حرف زدن می‌کنند، گاهی اوقات به‌راحتی نمی‌توانید متوجه شوید که چه رفتاری برای سنشان مناسب است. همچنین تشخیص اینکه چه زمانی بیش از حد به کودک سخت می‌گیرید و چه زمانی به او آسان می‌گیرید، دشوار است.
در سن هفت یا هشت سالگی، بعضی از کودکان تک فرزند شبیه‌ی بزرگسالان به نظر می‌رسند و غالبا سایر کودکان را نابالغ می‌دانند. با این حال، به‌عنوان پدر و مادر باید سعی کنید به انتظارات واقع‌بینانه از فرزندتان پایبند باشید و رفتارهای متناسب با سن او را تقویت کنید. به یاد داشته باشید که او فقط یک بار می‌تواند دوران کودکی را تجربه کند.
۸. از فرزندتان انتظار کامل بودن نداشته باشید
به نظر می‌رسد که کمال‌گرایی برای بعضی از کودکان تک فرزند اجتناب‌ناپذیر است. آنها اغلب می‌خواهند والدین خود را راضی نگه دارند و چون با بزرگسالان ارتباط زیادی دارند، استانداردهای بزرگسالان را در نظر می‌گیرند. درنتیجه، ممکن است برای یادگیری یا درست انجام دادن هر کاری بیش از حد خود را تحت فشار قرار دهند.
بگذارید فرزندتان بداند که اگرچه داشتن هدف امری مثبت است، اما چیزهای مهم دیگری هم در زندگی وجود دارند و شما همیشه و در هر شرایطی به او افتخار می‌کنید.
۹. از کودک یک نسخه شبیه‌ی خودتان نسازید
به کودکتان اجازه دهید که اهداف و آرزوهای شخصی خودش را دنبال کند. لازم است بعضی از والدین با این واقعیت کنار بیایند که قرار نیست فرزندشان آرزوهای آنها را برآورده کند یا به جبران ناکامی‌های آنها بپردازد.
برای مثال، ممکن است کودک ۶ ساله‌ی شما نتواند آن‌طور که همیشه آرزو داشتید قهرمان المپیک شود و این هیچ اشکالی ندارد. کودکتان صرفاً فرزند شما است، نه شانس دوم شما برای جبران ناکامی‌هایی که در زندگی داشته‌اید. بنابراین، خواسته‌های خود را به او تحمیل نکنید. به او اجازه دهید که خودش علایق و اهدافش را کشف کند.
۱۰. هدایا و جوایز را کنترل کنید
وقتی کودکان تنها با تعداد زیادی هدیه یا جایزه بمباران می‌شوند، این پیام را دریافت می‌کنند که «من همیشه به آنچه که می‌خواهم می‌رسم». برای پرهیز از افراط در هدیه دادن هیچ وقت دیر نیست. این کار احتمالاً با اعتراضات احساسی کودک روبه‌رو می‌شود، اما در طولانی‌مدت سودمند خواهد بود. به یاد داشته باشید که هدیه دادن مهم نیست، چیزی که اهمیت دارد اوقات خوشی است که با کودکتان سپری می‌کنید.
۱۱. در رفع نیازهای کودک عجله نکنید
هنگام بزرگ کردن یک کودک تک فرزند ممکن است به برآورده کردن همه‌ی نیازهای او عادت کنید. در مقابل، کودکانی که خواهر و برادر دارند اغلب برای رفع نیازهایشان باید کمی منتظر بمانند. به گفته‌ی متخصصان، یادگیری نحوه‌ی صبر کردن ضروری است.
برای جلوگیری از ایجاد نگرش «من آنچه که را که می‌خواهم به‌سرعت به دست می‌آورم»، باید محدودیت تعیین کنید، تأمین رضایت کودک را به تأخیر بیندازید، به قوانین خانه پایبند باشید و نظم و انضباط را از طریق دستورالعمل‌ها و انتظارات به کودک القا کنید.
۱۲. در خوشحال کردن فرزندتان افراط نکنید
شاید غیرمنطقی به نظر برسد، اما اینکه بخواهید مطمئن شوید که کودکتان هر روز و هر لحظه خوشحال است، تضمین نمی‌کند که حتماً یک کودک شاد داشته باشید. اگر بیش از حد به فرزندتان اهمیت بدهید و تمام خواسته‌های او را برآورده کنید، در درازمدت از انجام این کار پشیمان خواهید شد. یکی از پیامدهای چنین رفتاری این است که کودک همیشه می‌خواهد همه چیز را طبق شرایط خودش داشته باشد و در او این ذهنیت ایجاد می‌شود که «یا همه چیز باید طبق خواست من باشد یا اصلاً نباشد».
سخن پایانی
شما در این مقاله با نحوه رفتار با کودک تک فرزند آشنا شدید. همچنین از توصیه های مهم در تربیت آنها آگاه شدید. اگر سوال یا نظری دارید آن را در کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.
سوالات متداول
نوجوانی می تواند دوران سختی هم برای برای پدران و هم دختران باشد. همانطور که دختران کوچک به زنان جوان تبدیل می شوند، برای پدران دشوار است که بفهمند چگونه باید با آنها صحبت و رفتار کنند. مهم ترین نکات هنگام مواجه با دختران نوجوان عبارتند از: شنونده خوبی باشید. در مورد قوانین و طرز تفکر یکدیگر صحبت کنید. در مقابل دختر نوجوان خود سخاوتمند باشید.
در حقیقت می توان گفت که تربیت کردن صحیح فرزندان، چه دختر و چه پسر، یک موضوع چالش برانگیز است که نیاز به تلاش دارد. طبق مطالعات انجام شده تربیت پسران چهار تا هشت سال سخت تر است و سپس تربیت دختران در سنین نوجوانی با چالش های بیشتری همراه می شود. البته این موضوع به موارد زیادی بستگی دارد. از جمله: فرهنگ، آداب و رسوم، خلقیات فرزند و خصوصیات او و …
