
سالهای نوجوانی پر از هیاهو است، اما همانطور که نوجوانان مرزها را آزمایش می کنند و کمی نافرمان می شوند، زمینه ساز احساس هدف و فردیت نیز می شود. همه کودکان قادر به کار با چالش ها و مقابله با استرس هستند. تاب آوری توانایی بازگشت از استرس، سختی، شکست، چالش ها یا حتی ضربه است. این چیزی نیست که بچه ها یا دارند یا ندارند ؛ این مهارتی است که بچه ها در حین رشد به دست می آورند. به همین دلیل در این مقاله ما به بررسی ذهن آگاهی در کودکان پرداخته ایم.
فهرست مطالب
- بررسی شرایط ذهن آگاهی در کودکان
- تفاوت ذهن آگاهی و مدیتیشن کودکان چیست؟
- ذهن آگاهی چگونه به ما کمک می کند؟
- تکنیک های مدیتیشن کودکان چگونه است؟
- ذهن آگاهی در کودکان چگونه می تواند کمک کننده باشد؟
- سخن پایانی و سوالات متداول
بررسی شرایط ذهن آگاهی در کودکان
طغیان های احساسی، سردرد، معده درد، بی خوابی، ناامنی، بدترین سناریوها بارها و بارها اجرا می شود. این در حالی است که فشار های موجود در مدرسه هم می تواند منجر به افزایش مشکلات شود. قلدری، از بین رفتن دوستی ها در مدارس، کسب نمرات پایین تر از انتظار و غیره همه و همه می تواند منجر به ایجاد آشوب در خانه شود. در هر شرایطی، کودک شما دچار استرس و یا اضطراب است. شما می دانید که آنها با مشکل روبرو هستند اما شما در مورد نحوه کمک به آنها دچار مشکل هستید. شما به شدت می خواهید که آنها احساس بهتری داشته باشند و تمام آن تنش ایجاد شده را روی شانه های خود رها نکنند.

بنابراین چگونه می توانید به آنها کمک کنید؟ می توانید آنها را با استراتژی های مقابله مانند ذهن آگاهی آشنا کنید. تکنیک هایی که به آنها کمک می کند تا در مواجهه با هرگونه چالشی که پیش روی آنها قرار دارد، کنار بیایند. یاد بگیرید که تنش و احساسات عمیق را با استفاده از تنفس آگاهانه، مدیتیشن های آگاهانه و شیوه های دلسوزی به خود آزاد کنید. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله سرگرمی مادران باردار را بخوانید.
تفاوت ذهن آگاهی و مدیتیشن کودکان چیست؟
ذهن آگاهی، یک هدف است! اینکه بتوانیم در لحظه حال باشیم و درگیر افکار مربوط به گذشته و آینده نشده و همین لحظه را تجربه کنیم. حالا برای رسیدن به هدفِ ذهن آگاه شدن، از تکنیک های ذهن آگاهی استفاده میکنیم.

مهمترین تکنیک ذهن آگاهی، مدیتیشن است که در آن سعی میکنیم به هر نحوی، یا با تمرکز روی نفسهایمان یا اصلا تمرکز روی زیباییهای یک درخت، به در لحظهبودن عادت کنیم. پس زمانی که صحبت از ذهن آگاهی برای کودکان میکنم، این عبارت تفاوت خاصی با مدیتیشن کودکان ندارد.
ذهن آگاهی چگونه به ما کمک می کند؟
ذهن آگاهی به ما کمک می کند موج های زندگی را یک به یک بچرخانیم، بدون این که تحت تأثیر قرار بگیریم. نکته مهم این است که در صورت تقاضا در دسترس است. شما می توانید تنفس و احساسات بدن خود را هر زمان که می خواهید، هر کجا که می خواهید تنظیم کنید.
مهم نیست که در اطراف شما چه می گذرد، ذهن آگاهی به شما کمک می کند. ما به عنوان افراد بزرگسال می توانیم از این تکنیک ها برای بهبود شرایط خود استفاده کنیم. یا این که در زمان های سخت تنهایی یا سو تفاهم ها می توان از این تکنیک برای رفع مشکلات استفاده کرد. می توان از تکنیک ها و روش های ذهن آگاهی برای جلوگیری از انفجار های درونی هم استفاده نمود. از این رو این کار در حقیقت یاری دهنده ما است.
تکنیک های مدیتیشن کودکان چگونه است؟
با توجه به بیحوصلگی کودکان، تکنیکهایی که در ادامه توضیح میدهم همگیشان از جمله تکنیکهای سرگرمکننده و جذاب هستند و به ندرت باعث خستگیشان خواهد شد. اما در هر حال یادتان باشد که نباید آنها را اجبار به انجامشان کنید. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله بازی های پرتحرک کودکان از ۲ سالگی را بخوانید.
۱_ تمرین اسکن بدن همراه با شما!
خب، تمرین مدیتیشن کودکانه اول، تمرینی است که نیاز به حضور فعال شما دارد. در این تمرین باید یک مدیتیشن اسکن بدن همراه با کودکتان انجام بدهید. چطور؟
- در کنار هم در یک مکان آرام بنشینید یا دراز بکشید.
- ابتدا چند نفس عمیق بکشید،
- سپس در نقش مربی مدیتیشن، به مرور مراحل بعد را با صدای بلند توضیح بدهید تا حین اینکه خودتان انجامشان میدهید، کودکتان هم آنها را انجام بدهد،
دقیقا این جملات را بگویید:
- ابتدا توجهت را در ذهن به نوک سر ببر و آن را تجسم کن،
- چه احساسی در سر داری؟ مور مور شدن؟ احساس لمس زمین با سر؟
- بعد از چند ثانیه به سمت صورت آمده؛ حالا چشمان، دماغ و دهان را تصور کن، احساسی که هر کدام دارند را هم دریاب،
- پایینتر آمده و گردن را حس کن، (به ترتیب به سراغ سینهها، شکم، باسن، ران، زانوها، ساق پا و کف پا بروید)
- در نهایت انگشتان پا را در ذهن تصور کن،
- باز چند نفس عمیق بکشید،
- چشمانتان را باز کنید.
تمام شد! هر کدام از این مراحل باید حداقل ۵ الی ۱۰ ثانیه زمان ببرد و کل تمرین هم بین ۵ تا ۱۵ دقیقه باشد.
۲_ تمرین احساس ابرقهرمانانه
ابتدا کودک یا کودکان را به یک محیط امن ببرید. جایی که احساس آرامش کنند و نگرانی خاصی نداشته باشند. (اتاق، سالن خلوتِ خانه و…) بعد، از آنها بخواهید نام چند ابرقهرمان را به زبان بیاورند. ممکن است آنها از سوپرمن و مرد عنکبوتی صحبت کنند و در عین حال ممکن است اسم افسانههایی مثل رستم و سهراب را به زبان بیاورند.

از آنها بپرسید این ابرقهرمانها برای اینکه بتوانند همیشه حواسشان را جمع کنند چه قابلیتها و احساسی دارند؟ و خودتان در جواب بگویید: حسابی گوشهایشان تیز است، به بوها حساس هستند، حواسشان هست که دمای هوا چقدر سرد یا گرم است، به اتفاقات اطراف توجه زیادی میکنند و… . حالا نوبت آنهاست که ابر قهرمان شوند! به ترتیب:
- ابتدا به محیط اطراف مثل یک ابرقهرمان نگاه کنند، چه چیز خطرناکی وجود دارد؟
- سپس سعی کنند به صداها توجه کنند،
- به سراغ حس بویایی رفته و بوهایی که در اطراف میآید را تحلیل کنند،
- هوا چطور است؟ احتمال دارد ابر قهرمان ما شب سردی را تجربه کند یا روز سوزانی در انتظار اوست؟
- در بدنشان چه خبر است؟ درد و مشکلی دارند که آنها را حین جنگ تضعیف کند؟
با این کار کودکان به لحظه حال آمده و از بدن خودشان و همینطور دنیای اطرافشان آگاه میشوند. هر جا که آنها ایده خاصی در مورد دنیای اطراف و چیزی که باید به آن توجه کنند، نداشتند، شما با سوالاتتان آنها را به فکر ببرید.
۳_ تمرین احساسات و شیشه اکلیلی
این یکی از بهترین تکنیک های ذهن آگاهی است! در این تمرین ابتدا یک شیشه آماده کنید. یک شیشه سس، آب یا هر چیز شفاف دیگری. کنار بچهها بنشینید، شیشه را پر از آب کنید و مقداری اکلیل با رنگهای دلخواه درون آن بریزید. برای درست کردن شیشه اکلیلی میتوانید از ویدیو زیر هم کمک بگیرید:
بعد از درست کردن شیشه، از بچهها بخواهید آن را تکان داده و پخش شدن اکلیلها در آب را مشاهده کنند. بعد از این، برای افزایش قدرت تمرین، این نکات را به آنها توضیح بدهید:
زرق و برقهایی که در آب پخش شدهاند، افکار شما در هنگامی است که عصبانی یا ناراحتید. همانطور که میبینید، افکارتان به شدت پراکنده هستند. تا جایی که اصلا نمیتوانید آب صاف را در شیشه ببینید. به همین دلیل است که ما انسانها وقتی اعصاب راحتی نداریم، نمیتوانیم تصمیمهای خوبی هم بگیریم!
۴_ تمرین ذهن آگاهی کودکان: پیادهروی!
خب، به سراغ تکنیک و تمرین بعدی برویم. در این تمرین، قرار است کودکان را به یک سفر کوتاه و تفریحی در پارک یا یک پیادهرویِ خلوت ببرید. ترجیحا زمانی را انتخاب کنید که کودک نه از سرما اذیت شود و نه گرما. همینطور ترجیحا به سراغ جایی بروید که درختان زیادی داشته باشد. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله سرگرمی روزهای قرنطینه را بخوانید.

بعد از رسیدن به محل مورد نظر، به کودکتان بگویید به هر موجود زندهای توجه کند! مثلا ممکن است یک گربه ببینید که روی درخت خوابیده. حالا از او بخواهید به رنگش، شکل صورتش، نوع و حالت بدنش، حتی تفاوت پاهایش با پاهای انسان و… توجه کند. بعد از این ممکن است به یک دسته مورچه روی زمین بربخورید. بخواهید روش تکان دادن شاخکها، تعداد پاها، نحوه حرکت جمعی و… شان را مشاهده کند.
۵_ تمرین مایندفولنس کودکان؛ مدیتیشن تنفسی کودکان
خب، این یکی، یک تمرین مدیتیشن تنفسی است. در این تمرین برای اینکه به لحظه حال بیاییم، از مدیتیشن تنفسی کمک میگیریم. برای انجام آن همراه با کودک، در یک حالت آرامشبخش قرار بگیرید. مثلا یا بنشینید یا جایی دراز بکشید. بعد از آن، با صدای بلند این مراحل را تکرار کنید:
- به آرامی نفس بکش،
- سعی کن به جای سینه، نفس را به درون شکمت منتقل کنی، (حتما مقاله تنفس صحیح را بخوانید)
- به بالا و پایین شدن شکم یا قفسه سینهات توجه کن،
- به هوایی که از دماغ یا دهان به داخل داده و سپس بیرونش میکنی توجه کن،
- تمام توجهت را به شکم یا هوایی که بیرون و داخل میرود بده،
- اگر حواست در میان مدیتیشن پرت شد، اشکالی ندارد فقط کافی است دوباره به نفسهایت فکر کنی تا ذهنآگاه شوی،
- در همین حالت بین ۲ الی ۱۵ دقیقه بمانید. (اگر کودک احساس خستگی کرد مدیتیشن را ادامه ندهید.)
۶_ تمرین شنیدن آگاهانه
در این تمرین قرار است یک آهنگ را بهشکل آگاهانه گوش کنید. پس یک موزیکی که ترجیحا برای کودکتان هم جذاب باشد را پخش کرده، در عین حال موزیکی را انتخاب کنید که به کمک چند ساز نواخته شده باشد. موزیک را پخش کنید و از کودک بخواهید به جای گوش دادن کلی به آن، دانهدانه سازها و صداهایی که در موزیک میآید را بشمارد. صرفا نام بردن یا حتی اشاره کردن به صداها هم کافی است. (مثلا صدای زنگ، صدای گیتار و… .)
ذهن آگاهی در کودکان چگونه می تواند کمک کننده باشد؟
سیگنال های استرس بدن خود را نادیده نگیرید
بدن شما مقیاس احساسی شما است، به شما سیگنال های هشدار دهنده اولیه ای می دهد که نشان می دهد استرس در حال بروز است. این می تواند سفتی در قفسه سینه، شانه های فشرده، فک منقبض شده، معده سوزان، ذهن مسابقه ای، افزایش تعریق و موارد دیگر باشد. اگر چنین مواردی را تجربه کردید، زمان آن رسیده است که کار خود را متوقف کرده و مراقبت از خود را در اولویت قرار دهید. تمامی این موارد را برای فرزندان خود شرح دهید. اطلاع داشتن از این سیگنال ها منجر به بهبود شرایط ذهن آگاهی در کودکان می شود. به آن ها یاد می دهد که احساسات خود را نادیده نگیرند. از این رو سعی کنید که برای آن ها تمامی شرایط را توضیح دهید. نادیده نگرفتن سیگنال های استرسی منجر به بهبود شرایط روانی می شود. سینگال ها را با توجه به شرایط می توانید بسنجید.
تمرکز بر تنفس برای ذهن آگاهی در کودکان
مهم نیست زندگی چه بلایی سر شما بیاورد، همیشه می توانید تنفس خود را تنظیم کنید تا در لحظه حال به شما کمک کند. منظور من تنفس آگاهانه است – توجه به احساس بدن در هنگام دم و بازدم. با بزرگ شدن و انقباض قفسه سینه در هر تنفس و خارج تنفس، ممکن است متوجه آن در ناحیه قفسه سینه شوید. یا این که می توانید در شکم خود تنفس را احساس کنید. به شکم خود دقت کنید. دم و بازدم را با بالا و پایین رفتن شکم تان نگاه کنید. این کار باعث تمرکز می شود. یادگیری این تکنیک برای کودکان منجر به افزایش ذهن آگاهی می شود. این در حالی است که می توان با این روش استرس را نیز کاهش داد.
تنظیم تنفس به کاهش واکنش استرس کمک می کند و در عوض سیستم عصبی پاراسمپاتیک یا سیستم “استراحت و هضم” را که به بدن سیگنال می دهد “همه چیز خوب است” روشن می کند. هرچه بیشتر این کار را انجام دهید، راحت تر می شود. فرو رفتن در بدن باعث کاهش شلوغی ذهن می شود. با گذشت زمان حتی ممکن است متوجه افتادگی شانه ها یا سفت شدن قفسه سینه شوید.
ایجاد رابطه قوی با کودکان
برای تقویت ذهن آگاهی در کودکان لازم است تا رابطه قوی داشته باشید. والدین و فرزندان با کنار هم بودن می توانند بهترین نتیجه را دریافت کنند. بچه ها مهارت های مقابله ای را در چارچوب روابط مراقبتی توسعه می دهند، بنابراین مهم است که وقت فردی را با آنها بگذرانید.

این بدان معناست که شما باید تلفن هوشمند را کنار بگذارید و روی فرزند خود تمرکز کنید. وقتی بچه ها می دانند که از حمایت بی قید و شرط والدین، اعضای خانواده یا حتی یک معلم برخوردارند، احساس قدرت می کنند که به دنبال راهنمایی باشند و تلاش کنند تا در شرایط سخت کار کنند. ارتباطات مثبت به بزرگسالان اجازه می دهد تا مهارتهای مقابله و حل مسئله را برای کودکان الگو قرار دهند.
ترویج ریسک پذیری سالم برای کمک به ذهن آگاهی در کودکان
در دنیایی که سخت و خشن است و حتی وسایل بازی می تواند چالش دار باشد، ریسک سالم اهمیت زیادی دارد. پس تشویق کودکان به ریسک های سالم بسیار مهم است. خطر سالم چیست؟ چیزی که کودک را مجبور می کند از محدوده راحتی خود خارج شود، اما در صورت عدم موفقیت، صدمه بسیار کمی به دنبال دارد. به عنوان مثال می توان به انجام یک ورزش جدید، شرکت در بازی مدرسه یا شروع گفتگو با یک همسال خجالتی اشاره کرد. وقتی بچه ها از ریسک اجتناب می کنند، این پیام را درونی می کنند که آنقدر قوی نیستند که بتوانند با چالش ها کنار بیایند. وقتی بچه ها خطرات را می پذیرند، یاد می گیرند که به خود فشار بیاورند. این مسئله به تنهایی منجر به رشد قوی در کودکان می شود.
بیاموزید که احساسات خود را به سلامت آزاد کنید
آزاد کردن احساسات یکی از مهم ترین تکنیک ها برای ذهن آگاهی در کودکان است. اگر احساس می کنید در حال خشم شدید هستید، می خواهید با کوچک ترین چیزی منفجر شوید باید دست نگه دارید. با توجه به این که کودکان از شما برداشت می کنند، الگوی خوب بودن بهترین کار است. یک مدیتیشن آگاهانه را امتحان کنید تا به شما کمک کند هرگونه احساس پنهان را که در زیر سطح زمین دفن شده است کشف کنید.

وقتی مدیتیشن می کنید با بدن خود هماهنگ می شوید و اجازه می دهید هر قطره اشکی در یک زمان آزاد شود. مدیتیشن دلسوزانه خودآگاه هنگامی که احساسات سنگینی دارید که نیاز به برطرف شدن دارد، بسیار قوی است. این تکنیک های مدیتیشن را می توانید به فرزندان خود نیز بیاموزید. تکنیک های اساسی که چالش ها را ساده تر می کند و مشکلات را رفع خواهد کرد.
آموزش مهارت حل مسئله برای افزایش ذهن آگاهی در کودکان
هدف ترویج خودکفایی مستحکم نیست. همه ما گاهی به کمک احتیاج داریم، و این برای بچه ها مهم است که بدانند آنها کمک دارند. با طوفان فکری با کودکان، والدین در حل مشکلات مشارکت می کنند. بچه ها را تشویق کنید تا لیستی از ایده ها ارائه دهند و مزایا و معایب هر یک را بسنجند. وقتی بچه ها برای حل مشکلاتشان نزد والدین می آیند، پاسخ طبیعی این است که سخنرانی یا توضیح دهید. استراتژی بهتر پرسیدن سوال است. این کار به کودک کمک می کند تا در مورد مسئله فکر کند. چیزی که در نهایت منجر به ارائه راه حل هایی خاص می شود. در عین حال می توان مهارت های مقابله ای را هم آموزش داد.
سخن پایانی
شما در این مقاله با ذهن آگاهی و مدیتیشن برای کودکان آشنا شدید. همچنین از اصلی ترین نکات مدیتیشن کودکان آگاه شدید. اگر سوال یا نظری دارید آن را در کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.
سوالات متداول
رژیم غذایی نامناسب، کمبود خواب، عدم تمرکز، تماشای زیاد تلویزیون و محیط استرسزا همگی از عواملی هستند که میتوانند تاثیر منفی روی حافظه کودکان داشته باشند.ابتلا به بیماری هم عامل دیگری است که باعث میشود کودکان در به خاطر سپردن مطالب دچار مشکل شوند. از این بیماریها میتوان به اختلالات ژنتیکی و آسیبهای سر که قبل یا بعد از تولد رخ دادهاند، اشاره کرد.
حافظه قوی چیزی نیست که با آن متولد شوید، بلکه مهارتی است که خودتان باید آن را برای خود ایجاد کنید. حافظه مانند یک عضله است که هر چقدر بیشتر آن را تمرین بدهید و از آن استفاده کنید، قویتر میشود.